Çin ve ABD arasındaki kritik mineraller savaşı, küresel ticaret zincirinde yeni bir şok dalgası yarattı. 10 Ekim 2025 haftası, küresel piyasalar için 2018’deki ticaret savaşlarını hatırlatan sert bir kırılma dönemi oldu.
Çin’in nadir toprak elementleri (NTE) ihracatına yeni kısıtlamalar getirmesi, ABD’nin buna misilleme olarak %100 ek tarife tehdidinde bulunması, küresel teknoloji ve emtia piyasalarını altüst etti. Bir günde yaklaşık 2 trilyon dolarlık piyasa değeri silinirken, yatırımcılar kritik minerallere ve stratejik tedarik zincirlerine olan bağımlılığın ciddiyetini yeniden fark etti.
ABD borsalarına hemen yatırım yapmaya başla; dünyaca ünlü şirketlerin hisselerini portföyüne ekle.
Yatırıma BaşlaÇin’in Stratejik Hamlesi: İhracat Kontrolleri Genişletildi
9 Ekim 2025’te Çin Ticaret Bakanlığı, nadir toprak elementleriyle ilgili ihracat kontrollerini kapsamlı biçimde genişlettiğini duyurdu. Bu kısıtlamalar yalnızca minerallerin ham formunu değil, bu mineraller kullanılarak üretilen — özellikle askeri ve ileri teknoloji uygulamalarında kullanılan yüksek performanslı mıknatıs ve sensör parçalarını da kapsıyor.
Bu adım, Batı’nın enerji dönüşümünde ve savunma sanayinde kritik öneme sahip sektörlerini hedef aldı:
- Yenilenebilir enerji (rüzgâr türbinleri, bataryalar)
- Elektrikli araçlar (EV motorları)
- Yarı iletken ve savunma sanayi
Çin, küresel nadir toprak üretiminin yaklaşık %70’ini, işleme kapasitesinin ise %90’ını elinde bulunduruyor. Dolayısıyla bu karar, Batı ekonomilerinde stratejik şok etkisi yarattı.
ABD’nin Misillemesi: %100 Tarife Tehdidi
Bu gelişmenin hemen ardından, 10 Ekim 2025’te ABD Başkanı sosyal medyada yaptığı sert açıklamayla tüm Çin ithalatına mevcut vergilerin üstüne %100 ek tarife uygulanabileceğini duyurdu.
- Piyasalar bu tehdide anında tepki verdi:
- Nasdaq ve S&P 500 endeksleri sert düştü,
- Dolar güçlenirken emtia fiyatlarında oynaklık arttı,
- Özellikle teknoloji ve enerji hisselerinde toplu satışlar görüldü.
Bir gün içinde yaklaşık 2 trilyon dolar piyasa değeri buharlaştı. Analistler bu tabloyu, “2018 ticaret savaşlarının en karanlık günlerine dönüş” olarak nitelendirdi.
Kazananlar: Alternatif NTE Tedarikçileri
Jeopolitik gerilimler, Çin dışında üretim yapan veya ABD’nin ulusal güvenlik politikalarında öncelikli konuma getirilen nadir toprak üreticilerini öne çıkardı.
Şirket Adı | Borsa Kodu | Yükseliş (Haberler Üzerine) | Stratejik Konum |
MP Materials | MP | %+15.0 | ABD’deki tek büyük nadir toprak üreticisi. Savunma Bakanlığı destekli projelerle stratejik öneme sahip. |
Energy Fuels Inc. | UUUU | %+7.0 | ABD merkezli, hem uranyum hem nadir toprak işleme faaliyetleriyle öne çıkıyor. |
United States Antimony Corp. | UAMY | %+12.22 | Antimon üretiminde ABD’deki tek tedarikçi. Savunma sanayi ve yarı iletken üretiminde kritik rol oynuyor. Gerilim sonrası talep patlaması yaşadı. |
Kaybedenler: Tedarik Zincirine Bağımlı Teknoloji Devleri
Çin üretimine ve ithalatına bağımlı teknoloji devleri ise sert satış baskısıyla karşılaştı. Özellikle yarı iletken, otomotiv ve enerji sektörleri bu darbeden doğrudan etkilendi.
Şirket Adı | Borsa Kodu | Düşüş (10 Ekim Yaklaşık) | Etki Alanı ve Yorum |
Advanced Micro Devices | AMD | %-7.8 | Yarı iletken tedarik zinciri riski nedeniyle sektörün en sert düşen hisselerinden. |
Qualcomm | QCOM | %-7.3 | Çin’deki antitröst soruşturmaları ve tarife belirsizliği satış baskısı yarattı. |
Nvidia | NVDA | %-4.9 | Yapay zekâ çiplerinde lider olmasına rağmen genel Nasdaq satışlarının öncüsü oldu. |
Synopsys | SNPS | %-9.0 | Çip tasarım yazılımı tedarikçisi olarak yarı iletken sektöründeki belirsizlikten olumsuz etkilendi. |
Iris Energy Limited | IREN | %-6.4 | AI veri merkezi altyapısı ve kripto sektöründeki riskli varlık satışı baskısından etkilendi. |
Tesla | TSLA | %-5.0 | Çin’deki üretim tesisleri ve NTE mıknatıslarına olan bağımlılığı nedeniyle baskı altında kaldı. |
Apple | AAPL | %-3.5 | Üretim ağırlığının Çin’de bulunması nedeniyle ticaret savaşının doğrudan hedefi. |
Amazon | AMZN | %-5.0 | Çin ithalatına uygulanabilecek tarifelerin lojistik ve tedarik maliyetlerini artıracağı endişesi. |
Halliburton | HAL | %-6.0 | Petrol fiyatlarındaki düşüş ve enerji sektöründe yatırım kısıntısı beklentileriyle geriledi. |
APA Corp. | APA | %-7.0 | Ham petrol fiyatlarında %4’ü aşan düşüş, enerji hisselerinde zincirleme satış yarattı. |
Levi Strauss | LEVI | %-12.6 | Tüketici ürünlerine uygulanacak tarifeler nedeniyle marj baskısı beklentisiyle sert düştü. |
Alibaba Group Holding | BABA | %-8.4 | ABD’de işlem gören Çinli dev hisseleri, ticaret savaşının yeniden tırmanmasıyla satışa konu oldu. |
Nebius Group | NBIS | %-2.3 | AI altyapı şirketi olarak riskli varlık grubunda genel satış eğilimine kapıldı. |
Jeopolitik Sonuçlar: Nadir Topraklar Yeni Jeopolitik Silah mı?
Analistlere göre bu kriz, nadir toprak elementlerinin artık yalnızca bir ticari meta değil, stratejik bir jeopolitik araç olarak kullanıldığını gösteriyor. ABD, yerel NTE üretimi ve işleme kapasitesini artırmak için Savunma Üretim Yasası (Defense Production Act) kapsamında yatırımlarını hızlandırıyor.
Öte yandan Çin, bu kaynakları Batı karşısında pazarlık kozu olarak kullanmaya devam ediyor. Bu gerilim aynı zamanda ekonomik milliyetçiliğin ve stratejik kaynak savaşlarının yeni dönemde belirleyici olacağına işaret ediyor.
İleriye Dönük Beklentiler: Piyasalar Yeni Dengeyi Arıyor
Kısa vadede piyasalar yüksek volatilite dönemine girmiş durumda. Liderler arasındaki olası görüşmeler, tarife kararlarının uygulanıp uygulanmayacağı ve ABD’nin iç üretim teşviklerinin kapsamı, önümüzdeki haftalarda piyasa yönünü belirleyecek.
Uzun vadede ise bu kriz, stratejik bağımsızlık kavramını yeniden tanımlıyor: Artık enerji kadar, mineraller ve malzeme bilimi de jeopolitik güç dengelerinin merkezinde yer alıyor. ABD’nin ulusal güvenlik portföyüne MP Materials ve UAMY gibi şirketlerin dahil edilmesi, bu yönelimin açık göstergesi. Sermaye piyasaları açısından bakıldığında “kritik minerallerin yerli üretimi” teması önümüzdeki dönemin en güçlü yatırım temalarından biri olmaya aday.
Kaynak: Investopedia, Tradingview