Finans piyasaları, inişli çıkışlı doğasıyla her zaman heyecan ve belirsizlik barındırır. Ancak bazen bu dalgalanmalar öngörülemez boyutlara ulaşabilir. İşte tam da böyle anlarda piyasanın kontrolden çıkmasını engellemek için devreye giren mekanizmaya devre kesici adı verilir.
Devre kesici, aşırı oynaklık anlarında piyasa katılımcılarına nefes aldırmayı hedefleyen bir güvenlik önlemidir. Devre kesiciler, ani fiyat düşüşlerini frenlemek ve yatırımcıların soğukkanlı kararlar alabilmesi için onlara zaman kazandırmak amacıyla tasarlanmıştır.
İlk kez 1987’deki Kara Pazartesi çöküşünün ardından hayata geçirilen bu uygulama, günümüzde dünya genelindeki birçok borsada farklı kurallarla aktif olarak kullanılır. Türkiye’de de zaman zaman karşılaştığımız devre kesici uygulaması nasıl çalışır, devre kesici ne zaman devreye girer gibi soruların cevaplarını yazımızda bulabilirsiniz.
Piapiri yatırım hesabını hemen aç, piyasanın piri sen ol!
Hesap AçBorsada Devre Kesici Neden Uygulanır?
Borsanın ani ve şiddetli dalgalanmalara maruz kaldığı durumlarda devre kesici mekanizması bir güvenlik vanası görevi görür. Temel amacı; paniğin yayılmasını önlemek, piyasa katılımcılarına sakinleşme ve bilinçli karar verme süresi tanımak, aşırı oynaklığın sistemik risklere dönüşmesini engellemektir.
Borsada devre kesici uygulamasına duyulan ihtiyacın başlıca nedenleri arasında şunlar sayılabilir:
- Piyasalar, korku veya aşırı iyimserlik gibi duygularla hareket eden yatırımcılar nedeniyle ani çöküşler veya balonlar yaşayabilir. Devre kesici, bu tür durumlarda panik satışlarıyla gelen kontrolsüz dalgalanmaların önüne geçer.
- Aşırı volatilite, alıcı ve satıcı dengesini bozarak likiditeyi (para akışını) tıkayabilir. Devre kesici, işlemlerin durdurulmasıyla bu dengesizliği düzeltmeyi ve piyasanın durma noktasına gelmesini engellemeyi hedefler.
- Büyük yatırımcılar, ani fiyat hareketlerini tetikleyerek piyasayı istismar edebilir. Devre kesici, bu tür manipülatif davranışların zincirleme etkisini sınırlar.
- Piyasa duraklatıldığında yatırımcılar haberleri takip edebilir, portföylerini gözden geçirebilir ve stratejilerini yeniden değerlendirebilir.
- Bir piyasadaki çöküş, diğer finansal enstrümanlara da hızlıca sıçrayabilir. Devre kesiciler, bu türden büyük krizlerin önüne geçmek için de işlevseldir.
Finansal okuryazar olmak içeriğimize göz atarak borsadaki dalgalanmalara karşı kendinizi hazırlamak için ilk adımınızı atabilirsiniz.
Borsada Devre Kesici Nasıl Çalışır?
Devre kesici mekanizması, borsada belirli kurallar ve eşikler çerçevesinde otomatik olarak devreye girer. Bu sistem, piyasanın aşırı oynaklık yaşadığı durumlarda işlemleri geçici olarak durdurarak yatırımcılara ve piyasa yapıcılara nefes aldırmayı amaçlar. Borsa İstanbul’da devre kesici, BIST pazarlarındaki belirli yüzde düşüş oranlarına göre tetiklenir.
Borsa İstanbul’da Devre Kesici Süresi Ne Kadar?
Borsa İstanbul’da devre kesici mekanizması, piyasanın aşırı dalgalanmalarını kontrol altına almak için belirli sürelerle işlemleri durdurur. Uygulamanın süresi, piyasanın türüne ve işlem gören varlıkların özelliklerine göre değişiklik gösterir.
BIST hisse senetleri için devre kesici süreleri şu şekilde uygulanır:
Yıldız Pazar’da işlem gören hisseler için:
- Devre kesici tetikleme oranı: %10
- Emir toplama süresi: 5 dakika
- Emir eşleştirme süresi: 2 dakika
Ana Pazar’da işlem gören hisseler için:
- Devre kesici tetikleme oranı: %7,5
- Emir toplama süresi: 15 dakika
- Emir eşleştirme süresi: 2 dakika
Alt Pazar'da işlem gören hisseler için:
- Devre kesici tetikleme oranı: %5
- Emir toplama süresi: 15 dakika
- Emir eşleştirme süresi: 2 dakika
Aşağıdaki tabloda BIST devre kesici sürelerini daha net görebilirsiniz:
Pazar | Tetikleme Oranı | Emir Toplama Süresi | Emir Eşleştirme Süresi |
Yıldız Pazar | %10 | 5 dakika | 2 dakika |
Ana Pazar | %7,5 | 15 dakika | 2 dakika |
Alt Pazar | %5 | 15 dakika | 2 dakika |
Hisse Özelinde Devre Kesici Uygulaması Ne Kadar Sürer?
Borsa İstanbul’da sadece pazar düzeyinde değil, bireysel hisse senetleri için de devre kesici uygulanır. Hisse senetlerinde devre kesici mekanizması, fiyat hareketlerinin belirli bir yüzde oranını aşması durumunda devreye girer. Hissenin bulunduğu pazara göre uygulanan devre kesici süreleri şu şekildedir:
- Yıldız Pazar: Devre kesici tetiklendiğinde 5 dakika emir toplama süresi ve ardından 2 dakika emir eşleştirme süresi uygulanır. Toplamda 7 dakika süren bir devre kesici uygulaması gerçekleşir.
- Ana Pazar: 15 dakika emir toplama süresi ve ardından 2 dakika emir eşleştirme süresi uygulanır. Toplamda 17 dakika süren bir devre kesici uygulaması gerçekleşir.
- Alt Pazar: 15 dakika emir toplama süresi ve ardından 2 dakika emir eşleştirme süresi uygulanır. Toplamda 17 dakika süren bir devre kesici uygulaması gerçekleşir.
Borsada Devre Kesici Nasıl Anlaşılır?
Borsa İstanbul’da devre kesici mekanizması devreye girdiğinde bunu birkaç yolla fark edebilirsiniz. Öncelikle ilgili hisse senedinde veya endekste alış-satış işlemleri durur. Alış veya satış emri verdiğiniz emirleriniz gerçekleşmez.
Devre kesici sırasında hisse senedi emir toplama aşamasına geçilir. Yani, yeni emirler girilebilir ancak bu emirler işleme alınmaz. Emir toplama süresi sona erdiğinde işlemler belirlenen fiyat seviyesinden devam eder.
Devre Kesicide Hisse Alınır mı?
Borsa İstanbul'da devre kesici mekanizması devreye girdiğinde belirli bir süre boyunca işlemler durdurulur. Devre kesici aktif olduğunda sürekli işlem yöntemiyle emirler işleme alınmaz, ancak yatırımcılar emir girişi yapmaya devam edebilirler. Bu süreç, emir toplama aşaması olarak adlandırılır ve devre kesici süresi boyunca devam eder.
Devre Kesici Uygulaması Sonrası Borsada Ne Olur?
Borsa İstanbul'da devre kesici uygulaması sona erdiğinde piyasa belirli kurallar çerçevesinde yeniden işlem görmeye başlar. Devre kesici süresince toplanan emirler, belirlenen açılış fiyatı üzerinden eşleştirilerek işleme alınır. Bu aşamadan sonra piyasa normal işleyişine döner ve işlemler devam eder.
Gün İçinde Birden Fazla Devre Kesici Tetiklenebilir mi?
Evet, Borsa İstanbul'da gün içinde birden fazla devre kesici tetiklenebilir. Devre kesici mekanizması, fiyat hareketlerinin belirlenen eşik değerleri aşması durumunda otomatik olarak devreye girer. Eğer aynı gün içinde hisse fiyatları veya endeks, belirlenen marjları tekrar aşarsa iki daha fazla kez devre kesici uygulanabilir.
Örnek olarak aşağıdaki gibi bir senaryo varsayabiliriz:
- İlk devre kesici fiyatın belirlenen yüzde marjını aşmasıyla devreye girer ve belirli bir süre işlem durdurulur.
- Devre kesici süresi sona erdikten sonra emir toplama aşaması tamamlanır ve işlemler devam eder.
- Eğer piyasa yeniden açıldıktan sonra fiyat dalgalanmaları belirlenen sınırları tekrar aşarsa ikinci bir devre kesici devreye girebilir.
- Piyasanın aşırı volatil olduğu günlerde fiyat hareketleri tekrar tekrar devre kesici mekanizmasını çalıştırabilir.
Yazımızda devre kesici nedir, devre kesici ne kadar sürer gibi sorulara yanıt verdik. Piyasalar hakkında daha fazla bilgi edinmek için blogumuzu keşfetmeye “Hisse Derinlik Analizi Nedir?” yazımıza göz atarak devam edebilirsiniz.