Borsa yatırımları söz konusu olduğunda farklı varlıklar arasındaki ilişkiyi anlamak, yatırım kararlarında önemli avantajlar sağlayabilir. Bu ilişkilerin başında gelen korelasyon, iki ya da daha fazla finansal enstrümanın fiyat hareketlerinin birbirine ne kadar bağlı olduğunu ölçen bir metriktir.
Finansal piyasalarda hisse senetleri, endeksler, döviz çiftleri ve emtialar gibi varlıklar zaman zaman benzer ya da zıt yönde hareket edebilir. Bu durum; bazen ekonomik verilere, bazen sektörel gelişmelere, bazen de yatırımcı psikolojisine bağlı olarak ortaya çıkar. Korelasyon analizi, bu ilişkiyi sayısal bir temele oturtarak yatırımcının sezgisel yaklaşımlarının ötesine geçmesini sağlar.
Yazımızda korelasyon nedir, korelasyon türleri nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtladık.
Piapiri yatırım hesabını hemen aç, piyasanın piri sen ol!
Hesap AçKorelasyon Nedir?
Korelasyon, iki ya da daha fazla değişkenin birbirine olan ilişkisini ölçen istatistiksel bir kavramdır. Finansal piyasalarda ise korelasyon analizi, genellikle iki varlık fiyatının zaman içindeki hareketlerinin birbiriyle ne kadar uyumlu olduğunu ifade eder. Yani bir hisse senedinin, bir endeksin ya da başka bir finansal aracın, başka bir varlıkla aynı yönde mi yoksa zıt yönde mi hareket ettiğini anlamamıza yardımcı olur.
Korelasyon değeri -1 ile +1 arasında değişir. Bu değer, varlıklar arasındaki ilişkinin yönünü ve gücünü gösterir. +1’e yakın değerler, iki varlığın birbirine çok benzer şekilde hareket ettiğini (pozitif korelasyon), -1’e yakın değerler ise ters yönde hareket ettiklerini (negatif korelasyon) gösterir. 0’a yakın değerler ise iki varlık arasında anlamlı bir ilişki olmadığını, yani korelasyonun zayıf ya da önemsiz olduğunu gösterir.
Korelasyon Nasıl Hesaplanır?
Korelasyon, istatistiksel olarak iki değişkenin birlikte ne ölçüde hareket ettiğini gösteren bir katsayı ile hesaplanır. Bu katsayıya “korelasyon katsayısı” denir ve genellikle Pearson korelasyon katsayısı yöntemi kullanılarak bulunur. Finansal piyasalarda, bu değişkenler genellikle iki farklı varlığın günlük, haftalık ya da aylık getirileri olur.
Korelasyon hesaplama için aşağıdaki formül kullanılabilir:
- r = Cov(X, Y) / (σX × σY)
Bu formülde:
- Cov(X, Y): X ve Y değişkenleri (örneğin iki farklı hisse senedinin getirileri) arasındaki kovaryans,
- σX ve σY: X ve Y değişkenlerinin standart sapmalarıdır.
Korelasyonu hesaplamak için izlenen adımlar ise şu şekildedir:
- İki varlığın belirli bir zaman aralığındaki getirileri hesaplanır.
- Bu getiriler arasındaki kovaryans bulunur.
- Her iki varlığın getirilerinin standart sapmaları hesaplanır.
- Kovaryans, standart sapmaların çarpımına bölünerek korelasyon katsayısı elde edilir.
Pozitif ve Negatif Korelasyon Nedir?
Korelasyonun yönü, iki finansal varlığın fiyat hareketlerinin birbirine nasıl tepki verdiğini gösterir. Korelasyon katsayısı +1 ile -1 arasında değer alır, dolayısıyla pozitif ve negatif korelasyon şeklinde ikili bir ayrım yapmak mümkündür.
Pozitif korelasyon, iki varlığın genellikle aynı yönde hareket ettiğini ifade eder. Yani biri yükseldiğinde diğeri de yükselme eğilimindedir; biri düşerken diğeri de düşer. Örneğin, aynı sektörde faaliyet gösteren iki teknoloji şirketinin hisse senetleri yüksek pozitif korelasyon gösterebilir.
Negatif korelasyon ise iki varlığın zıt yönlerde hareket etme eğiliminde olduğunu gösterir. Bir varlık değer kazanırken diğeri değer kaybediyorsa, bu ikisi arasında negatif bir ilişki olduğu söylenir. Örneğin, altın ve borsa endeksleri bazı dönemlerde negatif korelasyon gösterebilir; borsa düştüğünde yatırımcılar güvenli liman olarak altına yönelebilir.
Pozitif Korelasyon Örnekleri
Borsada sıklıkla pozitif korelasyon örneklerine rastlamak mümkündür. Özellikle aynı sektör ya da benzer ekonomik etkenlerden etkilenen şirketler arasında gözlemlenir. Örnek olarak aşağıdaki hisselerin çeşitli senaryolarda pozitif korelasyon göstermesi beklenebilir:
- Türk Hava Yolları (THYAO) & Pegasus (PGSUS): Her iki şirket de havacılık sektöründe faaliyet gösterdiğinden yakıt fiyatları, yolcu talebi ve döviz kuru gibi benzer makro faktörlerden etkilenir. Havacılık sektörüne dair olumlu bir beklenti oluştuğunda her iki hisse de benzer yönde yükseliş gösterebilir.
- Koç Holding (KCHOL) & Tofaş (TOASO): Tofaş, Koç Holding’in iştiraklerinden biridir. Otomotiv sektöründeki olumlu gelişmeler veya Koç Holding’in genel performansındaki iyileşmeler, Tofaş hisselerine de olumlu yansıyabilir.
- Ereğli Demir Çelik (EREGL) & Kardemir (KRDMD): İki şirket de demir-çelik sektöründe yer aldığı için küresel emtia fiyatlarındaki artışlar ya da inşaat sektöründeki canlanma gibi ortak dinamiklere benzer tepkiler verebilirler.
Negatif Korelasyon Örnekleri
Negatif korelasyon, iki varlığın genellikle zıt yönlerde hareket ettiği durumları ifade eder. Borsada bu tür ilişkiler, farklı sektörlerdeki şirketler arasında ya da risk algısı değiştiğinde tercih edilen yatırım araçları arasında gözlemlenebilir.
- BIST 100 Endeksi ve Gram Altın: Ekonomik belirsizlik veya kriz dönemlerinde hisse senetleri düşebilirken yatırımcılar güvenli liman olarak altına yönelebilir. Bu durumda BIST 100 endeksi düşerken gram altın fiyatı yükselir. Bu ilişki, özellikle yüksek belirsizlik dönemlerinde negatif korelasyon örneği oluşturur.
- Enerji Hisseleri ve Sanayi Şirketleri: Enerji maliyetlerindeki artış, enerji üreten şirketler için pozitif bir faktör olabilirken enerjiye yüksek bağımlılığı olan sanayi şirketleri için maliyet baskısı yaratabilir. Bu da zaman zaman ters yönlü hareketlere neden olabilir.
- BIST 100 ve VİOP Volatilite Endeksi: Volatilite endeksi yükseldiğinde piyasalardaki belirsizlik arttığı anlamına gelir. Bu durumda yatırımcılar riskli varlıklardan çıkarak güvenli pozisyonlara yönelebilir.
Korelasyon analizleri aynı zamanda fiyat hareketlerini inceleyen teknik analizlerin de temelini oluşturur. Farklı finansal araçlar arasındaki yönlü ilişkiyi yorumlayabilmek için Trend Analizi Nedir? yazımıza göz atarak fiyat grafiklerini daha doğru değerlendirebilirsiniz.
Korelasyon Türleri Nelerdir?
Finansal analizlerde korelasyon, yalnızca iki varlık arasındaki ilişkiyi ölçmekle kalmaz; aynı zamanda daha karmaşık yapıları anlamak için farklı tekniklerle de kullanılabilir. Korelasyon türleri, analiz yapılacak değişken sayısına ve bu değişkenler arasındaki ilişkiyi ne ölçüde izole etmek istediğimize göre farklılaşır. Aşağıda en yaygın üç korelasyon tekniğini açıklayan alt başlıkları bulabilirsiniz:
Basit Korelasyon Teknikleri
Basit korelasyon, en temel korelasyon türüdür ve yalnızca iki değişkenin (örneğin iki hisse senedi) arasındaki doğrusal ilişkiyi ölçer. Bu tür analizde dışsal etkiler veya üçüncü değişkenler dikkate alınmaz.
Pearson korelasyon katsayısı, bu tür analizlerde en sık kullanılan yöntemdir. Basit korelasyon, özellikle yatırımcıların iki varlık arasındaki temel ilişkiyi hızlıca anlaması için kullanışlıdır.
Çoklu Korelasyon Teknikleri
Çoklu korelasyon, birden fazla bağımsız değişkenin bir bağımlı değişken üzerindeki ortak etkisini ölçer. Örneğin, bir hisse senedinin getirisini hem döviz kuru hem faiz oranı hem de emtia fiyatları gibi çeşitli faktörlerle birlikte analiz etmek mümkündür.
Çoklu korelasyon, yatırım modelleri kurarken veya birden fazla değişkenin etkisini aynı anda değerlendirmek gerektiğinde tercih edilir.
Kısmi Korelasyon Teknikleri
Kısmi korelasyon (partial correlation), iki değişken arasındaki ilişkiyi, üçüncü bir değişkenin etkisini sabit tutarak ölçer. Yani üçüncü bir değişkenin araya girmesinden kaynaklı yanlış yönlendirmeleri önlemeyi amaçlar.
Örneğin, iki hisse senedi arasında görülen yüksek korelasyonun aslında dolar kurundaki değişimden kaynaklandığını düşünüyorsak, kısmi korelasyon kullanarak doların etkisini dışarda bırakıp gerçek ilişkiyi ölçebiliriz.
Basit Korelasyon | Çoklu Korelasyon | Kısmi Korelasyon |
İki değişken arasındaki doğrusal ilişkiyi ölçer | Bir bağımlı değişken ile birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkiyi ölçer | İki değişken arasındaki ilişkiyi, üçüncü bir değişkenin etkisi sabitlenerek ölçer |
2 değişkenlidir | 3 veya daha fazla değişkeni olabilir. | En az 3 değişkeni vardır. |
Basit ilişkiyi anlamayı amaçlar | Birden fazla faktörün etkisini değerlendirmeyi hedefler | Aradaki ilişkiyi etkileyen diğer değişkenleri izole etmeyi amaçlar |
Hisse-hisse, endeks-hisse karşılaştırmaları için kullanılır | Regresyon analizleri, modelleme çalışmaları için kullanılır | Nedensellik testleri, derin ilişki analizleri için kullanılır |
Korelasyon, finansal piyasalarda varlıklar arasındaki ilişkinin gücünü ve yönünü belirlemede önemli bir araçtır. Özellikle yatırım kararlarında veri yorumlamak isteyenler için korelasyonun nasıl çalıştığını ve hangi türlerde görülebileceğini anlamak kritik bir adımdır.
Bu konuda kullanılan hesaplama yöntemlerine hâkim olmak da analizleri daha sağlam temellere oturtur. Bu noktada veri setlerini ağırlıklarına göre değerlendirmek isteyenler için Ağırlıklı Ortalama Nedir, Nasıl Hesaplanır? içeriğimiz faydalı olabilir.
Korelasyon Örnekleri Nelerdir?
Korelasyon, finansal piyasalarda varlıklar arasındaki ilişkiyi daha iyi anlamak için sıkça kullanılan bir analiz aracıdır. Yalnızca hisse senetleri arasında değil; endeksler, döviz kurları, emtialar ve faiz oranları gibi pek çok farklı değişken için yatırımda korelasyon analizi yapılabilir.
Korelasyon analizinin kullanıldığı başlıca ikililer şu şekilde sıralanabilir:
- Hisse Senedi – Hisse Senedi: Özellikle aynı sektörlerde faaliyet gösteren, iştirak ilişkisi bulunan şirketler, ticari ilişkileri olan şirketlerin hisseleri çeşitli faktörlere bağlı olarak pozitif veya negatif korelasyon gösterebilir.
- Endeks – Emtia: BIST 100 ile ons altın arasında zaman zaman negatif korelasyon gözlemlenebilir. Piyasa düştükçe altın yükselebilir.
- Döviz Kuru – Hisse Senedi: USD/TRY kurunun hareketine göre döviz açık pozisyonu olan şirketlerin hisselerinde fiyat hareketleri meydana gelebilir.
- Faiz Oranı – Banka Hisseleri: Faiz oranlarındaki artış, banka hisselerinde genellikle pozitif etki yaratır; bu nedenle bu iki değişken arasında pozitif korelasyon görülebilir.
Korelasyon ve Regresyon Arasındaki Fark Nedir?
Korelasyon, değişkenler arasındaki ilişkinin yönünü ve gücünü ölçer. Ancak bu ilişki sadece birlikte hareket etme eğilimini gösterir, yani neden-sonuç ilişkisi kurmaz. Korelasyon katsayısı -1 ile +1 arasında bir değer alır ve değişkenlerin aynı mı yoksa zıt mı yönde hareket ettiğini anlamamıza yardımcı olur.
Regresyon ise bir değişkenin (bağımlı değişken) diğer değişken(ler) (bağımsız değişkenler) tarafından nasıl etkilendiğini tahmin etmeye yönelik bir analiz yöntemidir. Regresyon analizi, sadece ilişkinin varlığını değil, bu ilişkinin matematiksel formülünü de ortaya koyar. Yani, bir değişkendeki artışın diğerini ne kadar değiştirdiğini sayısal olarak ifade eder.
Genel olarak korelasyon regresyon farkı aşağıdaki maddelerle özetlenebilir:
- Korelasyon, sadece ilişkiyi ölçer, yönünü ve gücünü gösterir. Nedensellik içermez. Buna karşılık regresyon, neden-sonuç ilişkisine odaklanır ve bir değişkenin diğerine olan etkisini tahmin eder.
- Korelasyon iki yönlüdür; regresyon ise tek yönlüdür (bağımsız → bağımlı).
- Regresyon analizinde tahmin yapılabilirken korelasyonda yalnızca ilişki düzeyi yorumlanır.